Paszporty Polityki 2014

Tygodnik „Polityka” rozdaje swoje „Paszporty” od dwudziestu jeden lat. W pierwotnym zamyśle miała to być kolejna nagroda przyznawana artystom przez media, tu: mająca zaświadczać o kulturotwórczych ambicjach poczytnego pisma społeczno-politycznego. Po pierwszej edycji zmieniono formułę i „Paszporty” miały stać się przepustką na „Parnas”, czyli po prostu do „salonu”, rodzajem „namaszczenia”, swoistym „certyfikatem” dla młodych, ambitnych, utalentowanych. Z tą młodością bywało wprawdzie u laureatów różnie, lecz – co do talentu – werdykty, poza kilkoma wpadkami, wydawały się raczej trafione. Nas interesuje przede wszystkim literatura, ale „Paszporty” funkcjonują także w kategorii filmu, teatru, muzyki poważnej, sztuk wizualnych i estrady. Dlatego wśród wyróżnionych z pierwszych lat widzimy np. Stefana Chwina, Jerzego Stuhra, Grzegorza Ciechowskiego, Olgę Tokarczuk, Katarzynę Kozyrę, Jan Jakuba Kolskiego.

Do „Paszportów” za rok 2014. w kategorii literatury nominowano trzech prozaików. Jeden z nich to Wit Szostak, filozof, który dla potrzeb tworzenia prozy przybrał sobie taki pseudonim. Związany był z wydawnictwem „Lampa i Iskra Boża” Pawła Dunina- Wąsowicza, kojarzony z gatunkami fantasy. Zabłysnął jakiś czas temu popularną wśród smakoszy gatunku trylogią o Smoczogórach. Wyraźne echa tych fascynacji słychać w ostatniej powieści Szostaka „Sto dni bez słońca”, choć odebrałem ją jako krytykę fantastyki. Jej bohater o nazwisku Srebroń, pełen patosu erudyta, nie może znaleźć klucza do współczesnego świata ani w swojej rozdętej do przesady humanistycznej wiedzy, ani w twórczości pisarza, którą bada. Wspaniale skonstruowane „byty i rzeczywistości równoległe” są tylko mirażem, metaforą – piękną, lecz, niestety, pustą.

W tegorocznych nominacjach mocniej pobrzmiewają też akcenty olsztyńskie i warmińsko-mazurskie. Jakub Żulczyk, znany prozaik młodszego pokolenia, autor nominowanej powieści „Ślepnąc od świateł”, urodził się w Szczytnie, natomiast jego bohater Jacek to warszawski „słoik” pochodzący z Olsztyna. Studiuje na ASP, ale pogrąża go „dilowanie” kokainą. Mamy więc w zamierzeniu złowrogi obraz ciemnej strony wielkiego miasta, dla mnie, szczerze mówiąc, niezbyt odkrywczy ani poruszający, choć wyrażony – jak twierdzą internetowi recenzenci – hip-hopową frazą.

Nominowany „Gniew” Zygmunta Miłoszewskiego możemy ze spokojem nazwać powieścią olsztyńską. Prokurator Teodor Szacki trafia tym razem do naszego miasta i tu, na naszych ulicach, w dobrze znanych miejscach, rozgrywa się pełna napięć i zwrotów akcja. „Gniew” nie jest tylko „opowieścią o trupie”. Zwraca uwagę na zjawisko przemocy domowej, a konwencja kryminału nie służy tu wyłącznie rozwiązywaniu zagadek, bo przynosi protest przeciw społecznemu złu. Prokurator Szacki raczej nie umieściłby na bagażniku swojego citroena nalepki „Olsztyn Kocham”, przeciwnie – wizerunek miasta jest ponury i pełen zgryźliwości jak dusza bohatera. Gdybym jednak miał trzymać kciuki za którąś z nominowanych książek – to tylko za „Gniew” i jego Autora.

Inna sprawa to zgodność „Paszportów” „Polityki” z głoszonymi na zewnątrz założeniami nagrody. Wszyscy trzej nominowani pisarze są oczywiście młodzi, bo granica młodości w branży literackiej sięga dziś przynajmniej czterdziestu lat. O talenty nie będę się spierał. Czy jednak naprawdę są oni „artystami na początku drogi”? Dorobek Wita Szostaka to osiem książek, Żułczyka – sześć, Miłoszewskiego – tyle samo w Polsce plus tłumaczenia na kilkanaście języków, bo to pisarz o międzynarodowej renomie. Tak więc „Paszport” „Polityki” we wszystkich tych przypadkach nie będzie żadną inicjacją, żadnym „otwarciem drzwi”, ale tylko przybiciem stempla na czymś, czego wartość stwierdzono już dawno i zrobił to ktoś inny.

A decyzje podjęte przez redaktorów „Polityki” poznamy na początku stycznia.

Włodzimierz Kowalewski