Charakternik ten Kopernik
Mikołaj Kopernik spędził na Warmii większość swojego życia. Historia ocenia, że był też jej najznamienitszym mieszkańcem. Oprócz astronomii zajmował się bowiem polityką, był lekarzem, kartografem i ekonomistą. Mieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim, opiekował się murami Olsztyna i pracował na fromborskim wzgórzu.
Projekt „Charakternik ten Kopernik” współfinansowany przez Muzeum Historii Polski ma przybliży postać wielkiego astronoma właśnie jako mieszkańca Warmii. Opowiemy o jego wszystkich aktywnościach, jakie podejmował na terenie domunium. Dowiemy się też, czy Kopernik na pewno był księdzem, z kim spotykał się na zamku w Lubawie, jak wyglądały jego instrumenty i przyrządy oraz czym była tablica doświadczalna, którą stworzył w Olsztynie.
W ramach projektu powstanie 27 audycji radiowych i 4 krótkometrażowe dokumenty filmowe. Z audycji skorzystają m.in. nauczyciele z warmińsko-mazurskich szkół. Wybrane materiały będą prezentować podczas odpowiednich tematów na lekcjach historii. Wybrane audycje radiowe będą również zaprezentowane we Fromborku i Olsztynie w ramach tzw. publicznego odsłuchu. Projekt przewiduje zorganizowanie takich spotkań w historycznych katedrach Archidiecezji Warmińskiej. Audycje przygotowuje Marek Lewiński – miłośnik historii i geografii oraz dziennikarz Polskiego Radia w Olsztynie.
Posłuchaj audycji Charakternik ten Kopernik
Mikołaj Kopernik u boku wuja Łukasza Watzenrodego na zamku w Lidzbarku Warmińskim.
Autor audycji opowiada historię Mikołaja Kopernika od momentu jego pierwszego związku z Warmią. Wspomniana jest również historia tej krainy (w okresie życia wybitnego astronoma). Ponadto w audycji przywołuje się Mikołaja Kopernika jako ważną postać u boku biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrodego. Był bowiem jego „prawą ręką”: zajmował się m.in sprawami politycznymi, brał udział w Stanach Pruskich.
Literacka praca Kopernika na zamku w Lidzbarku Warmińskim.
Autor audycji opowiada o literackich dokonaniach Mikołaja Kopernika podczas pobytu na zamku w Lidzbarku Warmińskim u boku swojego wuja – biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrodego. Kopernik przetłumaczył m.in. z greki na łacinę „Listy obyczajowe, sielskie i miłosne” bizantyjskiego literata Teofilakta Symokatty Prezentowane są także główne tezy tzw. „Małego komentarza”, czyli pierwszego dzieła astronomicznego Mikołaja Kopernika.
Mały Komentarz, czyli pierwsze dzieło astronomiczne Mikołaja Kopernika.
Autor audycji opowiada o pierwszym znanym dziele Mikołaja Kopernika, czyli tak zwanym Małym Komentarzu (lub Komentarzyku). Astronom stworzył go najprawdopodobniej na zamku w Lidzbarku Warmińskim (w 1512 roku), kiedy mieszkał jeszcze u boku swojego wuja Łukasza Watzenrodego, biskupa warmińskiego. W audycji prezentowana jest historia powstania Komentarzyka oraz cytowane są hipotezy dotyczące heliocentrycznego układu świata. Głosu, który czyta kolejność planet na sklepieniu niebieskim, użyczył Paweł Karpiszen.
Kopernik jako kartograf
Audycja opowiada o pierwszych polskich mapach. Udział w ich tworzeniu miał również Mikołaj Kopernik. Jedną z nich stworzył m.in. na zlecenie wuja Łukasza Watzenrodego, biskupa warmińskiego. Sporządził mapę Warmii, były też na niej widoczne zachodnie granice Prus Królewskich.
Kopernik kanonikiem warmińskim, ale czy księdzem?
Historycy spierają się w sprawie kwestii święceń Mikołaja Kopernika. Wiadomo bowiem, że był kanonikiem warmińskim. Nie ma jednak dowodów na to, że był kapłanem. Audycja odpowiada na pytanie jaką posługę w kościele katolickim pełnił najwybitniejszy mieszkaniec Warmii. W audycji głos zabiera Janusz Małłek, emerytowany profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Różne i ważne funkcje Kopernika w kapitule warmińskiej
Mikołaj Kopernik jako kanonik warmiński sprawował różne funkcje administracyjne. W audycji usłyszymy o jego obowiązkach wizytatora, kanclerza i administratora dóbr kapitulnych. Astronom zajmował się m.in. 59. wsiami w komornictwie olsztyńskim i 60. w komornictwie melzackim. Łącznie miały one około 61 tys. ha.
Fromborska katedra w czasach Mikołaja Kopernika
Audycja opowiada o fromborskiej katedrze w XVI wieku, czyli kiedy modlił się w niej najwybitniejszy mieszkaniec Warmii Mikołaj Kopernik. Autor wskazuje najważniejsze, historyczne elementy świątyni, przypomina także o zasadach panujących wśród kanoników warmińskich. Poruszane są także wątki dotyczące premiowania polskości przez biskupów warmińskich. W audycji cytowane są fragmenty poematu „Gwiazdy i Ludzie” (wyd. 1954) autorstwa Jerzego Kiersta.
Mieszkania Mikołaja Kopernika we Fromborku
Kanonicy warmińscy, którzy mieszkali na wzgórzu katedralnym posiadali najczęściej po dwa domy. Jeden – poza murami warowni – na czas pokoju i drugi na czas wojny. Dwie takie nieruchomości posiadał również Mikołaj Kopernik. Wieża, którą zajmował to prawdopodobnie jeden z najstarszych elementów fortyfikacyjnych zbudowanych dookoła katedry. W audycji cytowane są fragmenty powieści „Ziemia i Niebo” Leonarda Turkowskiego (1971).
Instrumenty astronomiczne Mikołaja Kopernika
Trikwetrum, kwadrant oraz astrolabium – to trzy najważniejsze instrumenty astronomiczne, z pomocą których pracował Mikołaj Kopernik. W tej audycji autor opisuje każdy z nich. Było one kopiami przyrządów, o których astronom przeczytał w traktacie „Almagest” Ptolemeusza.
Pavimentum Mikołaja Kopernika
Audycja opowiada o pavimentum, czyli prawdopodobnym miejscu obserwacji nieba i słońca na fromborskim wzgórzu. Pavimentum stało być może obok kanonii letniej, czyli domu Kopernika na czas pokoju. Było zbudowane z cegły i wapna – są nawet historyczne dokumenty, które potwierdzają, że astronom nabył te materiały budowlane. W audycji wykorzystano fragmenty powieści „Ziemia i Niebo” Leonarda Turkowskiego.
Projekt reformy kalendarza
Mikołaj Kopernik jest autorem projektu reformy kalendarza juliańskiego. Został o to poproszony przez członków Soboru Laterańskiego. List w tej sprawie otrzymał od biskupa fossombrońskiego Pawła z Middelburga. Kopernik pisze o tym m.in. w swoim arcydziele „O obrotach sfer niebieskich”.
Kopernik jako lekarz
Mikołaj Kopernik był m.in. lekarzem. Dwuletnie studia o takiej profesji ukończył na uczelni w Padwie. W swojej karierze leczył biskupów Łukasza Watzenrodego i Maurycego Ferbera. Na pewno służył też swoją wiedzą bratu Andrzejowi Kopernikowi oraz być może… choremu na kiłę biskupowi Fabianowi Luzjańskiemu. Wiadomo, że z umiejętności lekarskich Kopernika korzystał też książę pruski Albrecht. Wezwał go do pomocy radnemu Georgowi Kunheimowi.
Pierwszy pobyt Mikołaja Kopernika w Olsztynie
Mikołaj Kopernik, jako administrator dóbr Czcigodnej Kapituły Warmińskiej, mieszkał dwukrotnie w olsztyńskim zamku. Pierwszy raz przyjechał do aktualnej stolicy województwa w 1516 roku. Audycja opowiada o rytmie dnia, obowiązkach Kopernika, a także o tym jaką obroną dysponowała olsztyńska warownia.
Tablica doświadczalna Mikołaja Kopernika
W olsztyńskim zamku znajduje się niezwykła pamiątka po Mikołaju Koperniku. Jest to tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej połączona ze swoistą formą zegara słonecznego. Mikołaj Kopernik wykonał tablicę podczas swojego pobytu na zamku, kiedy sprawował urząd administratora dóbr kapitulnych (1516-1521).
Kopernik jako zasadźca warmińskich wsi
Opowieść o kolejnej profesji Mikołaja Kopernika. Bo ten najznamienitszy mieszkaniec naszego regionu był także… zasadźcą warmińskich wsi.
Obrona olsztyńskiego zamku przez Mikołaja Kopernika
497 lat temu Kopernik obronił olsztyński zamek przed najazdem Krzyżaków. Był 26 stycznia 1521 roku. Była to wielka bitwa, a może jednak mała potyczka? Co naprawdę Olsztyn zawdzięcza Kopernikowi jako administratorowi? Historycy wskazują, że do prawdziwego oblężenia olsztyńskiego zamku nigdy nie doszło. Nie umniejsza to jednak roli Mikołaja Kopernika. Fakt, że miasto pozostało nieodpartym, nastąpiło przecież jedynie na skutek starannych przygotowań, które pojął astronom – w tym przypadku występujący w roli administratora dóbr kapitulnych.
Drugi pobyt Kopernika w Olsztynie
Mikołaj Kopernik mieszkał w Olsztynie dwukrotnie. Drugi raz, jako administrator, przebywał na zamku w 1520 i 1521 roku. Z kim śniadał? Kto towarzyszył mu przy obiadach? Co pojawiało się na stole?
Olsztyńska taksa chlebowa
Mikołaj Kopernik opracował tak zwaną olsztyńską taksę chlebową. Chodziło o regulację ceny chleba. Kopernik wskazywał w niej także właściwy proces produkcji wypieków, ilość niezbędnej do użycia mąki i innych produktów. To pozwalało kapitule na trzymanie w ryzach zarówno piekarzy, jak i rajców miejskich.
Reforma monetarna
Traktat Mikołaja Kopernika o reformie monety pruskiej powstał w trzech wersjach w latach 1517-1526. Znamy go z kilku odpisów i tłumaczeń, które – jak dowodzi analiza treści – stanowią kolejne redakcje jednej rozprawy.
Kopernik posłem, kanclerzem i generalnym administratorem kapituły warmińskiej
Pierwsze wystąpienie Kopernika w sprawach publicznych Prus przyszło mu wygłosić w Malborku. W zachowanym do dziś ratuszu Mikołaj był w styczniu 1504 roku. Oczywiście nie sam, a w towarzystwie swojego wuja biskupa Łukasza Watzenrodego. Później Kopernik sam pełnił rolę posła Sejmiku Warmińskiego. Był też kanclerzem, a nawet administratorem generalnym, czyli zastępcą biskupa.
Kopernik referuje swoje astronomiczne poglądy papieżowi Klemensowi VII
Historia książki „O Obrotach” – bo idea powstała na pewno odpowiednio wcześniej – rozpoczęła się najprawdopodobniej w 1514 roku. Wtedy to, mieszkający wówczas we Fromborku, Mikołaj Kopernik, pod wpływem swoich obserwacji astronomicznych, zaczął spisywać jej pierwszy rozdział. Prawie 20 lat później, w 1533 roku poglądy Mikołaj Kopernika, wyłożone w rękopisie, zostały zreferowane papieżowi Klemensowi VII.
Spór Mikołaja Kopernika z Janem Dantyszkiem
Mikołaj Kopernik był w sporze z biskupem warmińskim Janem Dantyszkiem. Przyczyną tego sporu była… kobieta – Anna Schilling, która była gosposią astronoma. Właśnie do rąk Jan Dantyszka dotarł pewien raport. W piśmie oskarżano trzech kanoników warmińskich: Leonarda Niderhofa, Aleksandra Scultetiego i Mikołaja Kopernika. Dwaj pierwsi istotnie zawarli związki małżeńskie i opuścili szeregi duchowieństwa. W związku z tym, że Mikołaj przyjaźnił się z Aleksandrem i sam miał gosposię, to podejrzenia spadły i na niego.
Spotkanie Kopernika i Retyka na zamku w Lubawie
Zamek Biskupów w Lubawie, lato 1539 roku. W tym miejscu dochodzi do historycznego spotkania. Mikołaja Kopernika i młodego matematyka z Wittenbergii – Jerzego Joachima Retyka. Kopernik jest w Lubawie na zaproszenie biskupa chełmińskiego Tedmanna Giesiego.
„De Revolutionibus…”, czyli dzieło życia Mikołaja Kopernika
„De Revolutionibus”, czyli dzieło życia Mikołaja Kopernika. Ten wykład Kopernika ukazał się drukiem w 1543 roku w Norymberdze. Teolog norymberski, Andreas Osiander, usunął przedmowę Kopernika i dopisał własną niepodpisaną, z której wynikało, że jest to tylko hipoteza dzięki której można skonstruować efektywne modele matematyczne opisujące ruch planet.
Notatki w księgach Mikołaja Kopernika
Czy Kopernik bazgrał? Pisał jak kura pazurem? Nie, nie. Mamy na to dowody. Oprócz jego rękopisów są też notatki z czasów, kiedy był studentem. Gdzie się znajdowały? O tym opowiada nam Marek Lewiński.
Listy Mikołaja Kopernika
Tym razem o najważniejszych listach, których nadawcą był Mikołaj Kopernik. Mikołaj Kopernik był nadawcą kilku bardzo ważnych listów. Pisał m.in. do króla Zygmunta I, swoich zwierzchników w kapitule warmińskiej, biskupa Jana Dantyszka, z którym – jak wiemy – pozostawał nawet w sporze, a także nawet do księcia Albrechta – Wielkiego Mistrza Krzyżackiego.
Miejsce pochówku Mikołaja Kopernika
Katedra we Fromborku, czwarty filar – domniemane miejsce pochowku Mikołaja Kopernika. To tu w 1580 roku biskup Marcin Kromer umieścił epitafium. Południowa ściana, w pobliżu grobu świętego Bartłomieja. Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk pierwsze prace próbujące ustalić grób Kopernika rozpoczyna w 1802 roku. Kolejne prowadzone są ponad 100 lat później. Być może prowadzili te też Niemcy w czasie II wojny światowej. Oczywiście wszystkie te próby zakończyły się niepowodzeniem. Przełom nastąpił w roku 2005.
