Drzwi otwarte Archium Państwowego w Olsztynie

Archiwum Państwowe w Olsztynie. Fot. Ł. Węglewski

9 czerwca obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Archiwów. W tym dniu archiwa na całym świecie przypominają o swojej misji i znaczeniu, jakie mają dla zbiorowej pamięci narodów i społeczeństw.

Święto ustanowiono w 2008 roku w Kuala Lumpur, by upamiętnić utworzenie pod auspicjami UNESCO, 9 czerwca 1948 roku w Paryżu, Międzynarodowej Rady Archiwów. To pozarządowa organizacja mająca na celu upowszechnianie dostępu do światowych zasobów dokumentacyjnych, kartotek i różnorodnych zbiorów. Umożliwia też dialog pomiędzy archiwistami, decydentami, twórcami oraz użytkownikami archiwów. Zrzesza około 1,5 tysiąca instytucji ze 199 krajów świata.

Z okazji Międzynarodowego Dnia Archiwów drzwi otworzyło również Archiwum Państwowe w stolicy Warmii i Mazur. Do placówki przyjechali uczniowie z Pasymia, a także młodzież z Zespołu Szkół Ekonomiczno-Handlowych w Olsztynie. Niektórzy z nich wzbogacili archiwa swoimi pracami. Uczniowie z Pasymia przygotowali album z zabytkami miasta. Odbyła się też prezentacja wyników projektu edukacyjnego „Zespół Szkół Ekonomiczno-Handlowych w Olsztynie. 70 lat historii. 30 lat pod patronatem Polaków spod Znaku Rodła. Dzieje szkoły w świetle kronik szkolnych”, poświęconego dziejom szkoły i patrona instytucji. Uczniowie stworzyli wystawę stworzoną z plakatów i infografik.

Posłuchaj relacji Marka Lewińskiego

Archiwum Państwowe w Olsztynie. Fot. Ł. Węglewski

W Archiwum Państwowym w Olsztynie otwarto wystawy pod tytułem „Historia regionu – moją historią”. To ekspozycja źródeł archiwalnych przedstawiających zabytki architektury Warmii i Mazur, które przybliżają dzieje regionu i ukazują proces przeobrażeń społecznych na przestrzeni wieków. Uczestnicy dni otwartych mieli okazję poznać archiwum „od podszewki”. Byli w pracowni konserwacji, magazynach archiwalnych i pracowni digitalizacji.

Dyrektor Archiwum Państwowego w Olsztynie prof. Norbert Kasparek prezentuje księgę ze spisem taśm. Fot. A.Socha

Warto przypomnieć, że w marcu tego roku swój skarb Archiwum Państwowemu przekazało Radio Olsztyn. To 1,5 tysiąca taśm i 750 godzin nagrań z lat 1950-1992, czyli wieloletni dorobek naszych dziennikarzy. Ponad 40 kartonów ze starymi taśmami spoczęło obok zgromadzonych przez Archiwum Państwowe mikrofilmów. Do tego typu archiwaliów, trzeba było urządzić specjalne pomieszczenie. Nagrania zostały przekazane, bo Radio Olsztyn jako pierwsze w Polsce zdigitalizowało wszystkie historyczne zbiory. Są tam materiały zarówno o historii, geografii, ludziach, zmianach społecznych, czy zmianie ustroju. Taśmy to także reportaże i słuchowiska dokumentujące życie codzienne w Olsztynie i na Warmii i Mazurach.

Magazyn dokumentów w Archiwum Państwowym w Olsztynie. Fot. A. Piedziewicz

Międzynarodowy Dzień Archiwów to dobra okazja do dyskusji o kondycji olsztyńskiej placówki. Prof. dr hab. Norbert Kasparek, szef archiwum w Olsztynie, podkreśla, że głównymi problemami instytucji są: brak pieniędzy na rozwój i niskie pensje wykwalifikowanych pracowników. Według prof. Norberta Kasparka pracownicy, którzy dysponują fachową wiedzą, zarabiają od 2 do 3 tysięcy złotych. W rozmowie z reporterem Radia Olsztyn podkreślał, że to zdecydowanie za mało.

– Czy każdy absolwent historii od raz przeczyta dokumenty napisane pismem gotyckim tzw. szwabachą, cyrylicą, albo dokumenty rękopiśmienne? – pytał retorycznie Norbert Kasparek. Dodawał, że trudne jest też opracowanie tych zbiorów. To wszystko trwa latami, żeby dobrze to udostępnić i opisać.

W olsztyńskim Archiwum Państwowym znajdują się XIV-wieczne akty nadania ziemi. Fot. A. Piedziewicz

Archiwa państwowe zajmują się gromadzeniem i udostępnianiem dokumentów pochodzących z różnych źródeł. Są to zarówno instytucje publiczne, jak i samorządowe, a także przedsiębiorstwa i osoby prywatne. W Polsce działa 30 archiwów państwowych o zasięgu regionalnym oraz 3 centralne z siedzibami w Warszawie. Według szacunków, wszystkie razem posiadają kilkaset kilometrów bieżących dokumentów, z których najstarsze pochodzą z X wieku.

Akt nadania szlachectwa ze zbiorów Archiwum Państwowego w Olsztynie. Fot. A. Piedziewicz

Początki archiwów sięgają XII wieku, kiedy instytucje kościelne, miasta i dwory zaczęły gromadzić dokumenty dotyczące ich majątków i przywilejów. W okresie staropolski funkcjonowały archiwa sądowe grodzkie i ziemskie, archiwa miejskie, kościelne i rodowe. W roku 1794 część archiwów władz centralnych została wywieziona do Petersburga. Ich losy w okresie zaborów zależały od władz państw zaborczych.

Archiwum Państwowe w Olsztynie. Fot. Ł.Węglewski

Po odzyskaniu niepodległości, organizację archiwów państwowych określił dekret z 7 lutego 1919 roku. Sformułowane wówczas zostały ich najważniejsze zadania – gromadzenie, ochrona, opracowanie i udostępnianie narodowego zasobu archiwalnego. Realizacja tych zadań była praktycznie niemożliwa w czasie II wojny światowej, kiedy wiele cennych archiwaliów zostało zniszczonych, przede wszystkim w Warszawie. Kolejny dekret, z 1951 roku, powołał Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych.

Archiwum Państwowe w Olsztynie organizuje wiele wystaw. Jedna z nich upamiętniała setną rocznicę wybuchu pierwszej wojny światowej. Fot. A.Skrago

W 1983 roku została przyjęta ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Do najważniejszych instytucji w Polsce należą: Archiwum Główne Akt Dawnych, przechowujące akta władz centralnych i zbiory rodowe powstałe do 1918 roku, oraz Archiwum Akt Nowych, gromadzące dokumenty wytworzone po roku 1918. Trzecia instytucja to: Narodowe Archiwum Cyfrowe, które przechowuje dokumentację foto- i fonograficzną oraz filmową powstałą od początków XX wieku.

Archiwum Państwowe w Olsztynie. Fot. Łukasz Węglewski

(iar/lew/bsc)