Gwara warmińska niematerialnym dziedzictwem kulturowym
Decyzją ministra kultury i dziedzictwa narodowego gwara warmińska została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Jest to pierwszy wpis na tę listę z terenu Warmii i Mazur.
Wniosek o wpisanie gwary na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego złożyli jesienią ubiegłego roku znawcy tej gwary i jej popularyzatorzy: historyk i regionalista prof. Izabela Lewandowska z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz rodowity Warmiak i autor książek o kulturze i życiu na dawnej Warmii Edward Cyfus.
Gwara warmińska jest, w porównaniu do innych gwar, bardzo miękka.
Charakteryzuje ją przed wszystkim to, że „i” po spółgłoskach dźwięcznych „b” i „w” brzmiało jak „zi, przez co np. słowo kobieta wypowiadano jako „kobzita”. Po spółgłoskach bezdźwięcznych „f”, „p” należało wymawiać „i” jako „si” np. piwo jako „psiwo”. Warmiacy używali też średniowiecznej koniugacji i deklinacji mówiąc „mawa” na współczesne „mamy”, czy „będziewa” na „będziemy”. Bardzo charakterystyczną cechą tej gwary było stawianie „ł” przed „o” np. „łorać” na czynność orania. Warmiacy używali też słów zapożyczonych z jęz. niemieckiego np. „glanc” to połysk, „kesel” to kocioł.
Jak poinformowała prof. Izabela Lewandowska:
Długo zastanawialiśmy się nad tym, jak ochronić gwarę warmińską, co zrobić, by ją z jednej strony ocalić, a z drugiej spopularyzować. Wpadliśmy na pomysł wpisania jej na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wniosek do ministerstwa złożyliśmy w listopadzie 2015 roku, a w ostatnim czasie uzyskaliśmy pozytywną odpowiedź.
W piśmie podpisanym przez wicepremiera, ministra kultury Piotra Glińskiego czytamy:
Mam nadzieję, że wpisanie gwary warmińskiej na listę przyczyni się do promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz zwiększenia świadomości ogółu społeczeństwa wagi tradycji i przekazu międzypokoleniowego (…)
W ocenie Edwarda Cyfusa wpisanie gwary warmińskiej na ministerialną listę może w znaczący sposób ją spopularyzować.
Mam nadzieję, że dzięki temu wpisowi ludzie zainteresują się gwarą warmińską, spróbują ją poznać, zaciekawią się i gwarą, i Warmią.
Izabela Lewandowska i Edward Cyfus od lat popularyzują gwarę warmińską m.in. poprzez wydawanie elementarzy tej gwary (dla dzieci i dorosłych). Przez wiele lat na antenie Radia Olsztyn Edward Cyfus wygłaszał w gwarze felietony, wystąpił też na folkowej płycie zespołu „Hoboud”, śpiewającego warmińskie teksty. Teraz oboje mają kilka pomysłów na popularyzowanie gwary warmińskiej ale – jak zastrzegli – przedstawią je na konferencji prasowej pod koniec maja.
Gwarą warmińską mówi dziś garstka głównie starszych ludzi, ale młodsi chcą się jej uczyć. Świadczy o tym m.in. zainteresowanie konkursami gwary dla uczniów, które organizuje szkoła w Dywitach. Nie wiadomo ile osób biegle mówi gwarą, ponieważ nikt tego nie badał.
Słowniczek warmiński
- kermas – odpust
- koło – rower
- łobleka – ubranie, garnitur
- łoboczyć – zobaczyć
- łoroz – naraz
- łójskygo lata – zeszłego lata
- łubiglowano – wyprasowana
- łurichtowane – przygotowane
- mniedzionka – agrafka
- policmon – policjant
- stinol – smarkacz
- stóf – blaszany, litrowy kubek z uchem
- szurek – chłopiec
- tanta – ciotka
- tretuary – chodniki
- zoki – skarpety
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego gromadzi żywe w danych regionach tradycje, czy zwyczaje do czego zobowiązuje nasz kraj Konwencja UNESCO podpisana w 2003 roku. Na liście znajduje się m.in. krakowska tradycja szopek, pochód Lajkonika, czy procesja Bożego Ciała w Łowiczu.
(pap/bsc)