Iłowo – historia emigracji na przełomie XIX-XX wieku

Iłowo – jest jedną z najbardziej wysuniętych na południe gmin województwa warmińsko-mazurskiego. Ziemie, na których położona jest miejscowość, była pierwotnie zamieszkała przez pruski ród Sasinów. Kolejne stulecia przyczyniły się do niezwykle barwnej historii miejscowości, która znajdowała się na terytorium zakonu krzyżackiego (od 1260 roku), częścią Prus Książęcych (1525) czy Królestwa Prus. W swojej historii miejscowość miała charakter przygraniczy – od 1807 roku przebiegała granica Prus i Księstwa Warszawskiego, zaś od 1815 – granica prusko-rosyjska.

Przełom w rozwoju w wsi datuje się na rok 1877 roku, kiedy dotarła tu kolej. W pobliżu wsi wzniesiono wówczas stację graniczną Kolei Malborsko-Mławskiej, którą od strony rosyjskiej połączono z szerokotorową Koleją Nadwiślańską. Iłowo stało się wówczas ważnym ośrodkiem przeładunkowym i handlowym. Tym samym, po ukończeniu odcinka Gdańsk-Warszawa, pociągi
z Gdańska przez Malbork, Iławę i Działdowo przekraczały w Iłowie granicę Rzeszy Niemieckiej
z zaborem rosyjskim.

Z Iłowem związany jest fakt o charakterze globalnym. Na przełomie XIX i XX wieku
w miejscowości mieściła się bowiem duża instytucja, która pełniła dużą rolę w ruchu emigracyjnym – stacja odprawcza – jedna z trzech w dawnych Prusach Wschodnich. Według nieoficjalnych danych zebranych przez iłowskie biuro emigracyjne granicę przekroczyło około 500 tysięcy osób. Tylko
w 1909 roku było ich 26 tysięcy.

Nieznaną historię stacji odprawczej w Iłowie Roberowi Lesińskiemu przybliżają Piotr Grzymkowski i Paweł Adamczyk.