Pierwsza siedziba rozgłośni przy ul. Kajki w Olsztynie
– „Tu mówi Olsztyn” – to pierwsze słowa, jakie usłyszeli 2 października 1952 r. o godz. 17.35 słuchacze ekspozytury Polskiego Radia w Olsztynie. Zabrzmiał mazur ze Strasznego dworu i spiker z patosem kontynuował: – „Drodzy słuchacze województwa olsztyńskiego. Od dzisiaj nowo powstała placówka programowa – ekspozytura Polskiego Radia w Olsztynie – nadawać będzie dla was codziennie program lokalny”.
Pierwsza audycja przetrwała. Opatrzona sygnaturą AG 1 znajduje się w archiwum Radia Olsztyn. Na pudełku z audycją widnieją nazwiska dwóch realizatorów: Emila Szukalskiego, uważanego za pierwszego szefa technicznego olsztyńskiej rozgłośni, i Witolda Nowosza, w latach późniejszych jej wieloletniego głównego inżyniera. Niestety, nie znamy autorów i wykonawców. Wiemy tylko, że jednym z dwóch występujących w tej audycji lektorów był pracownik ekspozytury bydgoskiej. Audycja trwała kwadrans, składała się z zapowiedzi programowych oraz pogadanek utrzymanych w soczyście socrealistycznym stylu i w duchu epoki: – „Nowa placówka Polskiego Radia, powstała niedawno w Olsztynie, to wyraz troski władzy ludowej o prastare ziemie polskie. To dar państwa polskiego dla nieugiętego w walce o polskość ludu Warmii i Mazur, dla wszystkich patriotów, którzy przyjechali tu z najdalszych stron kraju, aby te ziemie zagospodarować. Drodzy słuchacze, ze studia Polskiego Radia w Olsztynie popłyną audycje do wszystkich zradiofonizowanych miast i wsi. Nasz codzienny, półgodzinny program nadawać będziemy w dwóch odcinkach, po 15 minut każdy. Rano o godz. 6.15 i wieczorem o 17.15. A w niedziele – o 16.30”. Uzupełnieniem państwowotwórczego wykładu była pogadanka o Michale Kajce i Marii Zientarze-Malewskiej, zilustrowana fragmentami ich wierszy. Kurtynkami muzycznymi były nie najlepszej jakości utwory muzyczne, a całość kończyła dziarska pieśń o wspólnej pracy dla kraju.
Wysłuchaj pierwszej audycji ekspozytury Polskiego Radia w Olsztynie
Pierwotnie audycja miała zostać nadana dzień wcześniej, 1 października, podobnie jak to było w siedmiu innych ekspozyturach rozpoczynających działalność w 1952 r. O przesunięciu emisji zadecydowała awaria jedynego mikrofonu, jaki był w posiadaniu rozgłośni. Trzeba było go zastąpić mikrofonem pożyczonym w miejscowym radiowęźle. O warunkach, w jakich wówczas pracowano, jeden z twórców ekspozytury olsztyńskiej Kazimierz Biniaś opowiadał: – „Początki były skromniutkie. Mieliśmy jeden poniemiecki magnetofon polowy, 20 francuskich taśm, 10 płyt gramofonowych z państwowotwórczymi melodiami, jeden mikrofon i konsoletę”.
Siedzibą ekspozytury Polskiego Radia w Olsztynie była willa przy ul. Kajki 8, w której wcześniej mieściła się prokuratura. Budynek pospiesznie wyremontowano i zaadaptowano na potrzeby radia. Pierwszymi pracownikami byli wspomniani już Emil Szukalski i Kazimierz Biniaś oraz Feliks Kostyra i Tadeusz Cegielski. Trafili tu w rozmaity sposób. Kazimierz Biniaś ukończył kurs w Centralnym Ośrodku Szkolenia Polskiego Radia i do Olsztyna delegowano go z poleceniem organizowania ekspozytury. Emil Szukalski miał za zadanie jej techniczne wyposażenie i uruchomienie. Tadeusz Cegielski, w latach późniejszych jeden z najpopularniejszych sprawozdawców sportowych Polskiego Radia, do Olsztyna przeniósł się z Morąga, gdzie jako nauczyciel założył szkolny radiowęzeł. Swoje kwalifikacje radiowe, podobnie jak Biniaś, doskonalił w ośrodku szkoleniowym w Soplicowie pod Warszawą. Feliks Kostyra, który szlify dziennikarskie zdobywał w redakcji rolnej radia warszawskiego, przyjechał do Olsztyna z nominacją na kierownika olsztyńskiej ekspozytury. Swoje obowiązki pełnił od września 1952 do listopada 1953 r. W kronice olsztyńskiej rozgłośni uchodzi za jej pierwszego redaktora naczelnego.
Zadaniem, jakie postawił sobie autor niniejszego opracowania, jest opisanie olsztyńskiego radia nie tylko w postaci bytu instytucjonalnego czy programowego. Także, a może nawet przede wszystkim, jako medium kultury. Francuski poeta i radiowiec Jean Tardieu przed wielu laty napisał, że „Radio umieściło swój mikrofon przed ustami zarówno polityka, jak i profesora, kaznodziei i poety, dziennikarza, a nawet człowieka ulicy. Ono pyta, interweniuje, budzi uśpionych, potrząsa nieśmiałymi”. Myślę, że i dziś, kiedy radio coraz częściej gra, niż gada, słowa te mogą być przesłaniem radia publicznego. Spróbuję udowodnić, że olsztyńska rozgłośnia Polskiego Radia pytała o ważne kwestie, interweniowała w sprawach dużych i małych, budziła i potrząsała, bywała także gadająco-grającym pudełkiem.
